Άγιον Όρος. Παναγιώτης Βοκοτόπουλος. Φωτογραφίες, 1956 - 2001

Το κείμενο που ακολουθεί είναι ο πρόλογος του ομότιτλου Καταλόγου της Εκθέσεως με τίτλο "Άγιον Όρος. Παναγιώτης Βοκοτόπουλος. Φωτογραφίες, 1956 - 2001". Η Έκθεση είχε πρωτοπαρουσιαστεί στους εκθεσιακούς χώρους της Αγιορειτικής Εστίας από τις 13 Μαΐου 2008 έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2008. 

Από τις 31 Ιανουαρίου τρέχοντος έτους, η εν λόγω έκθεση παρουσιάζεται στο Βελιγράδι, στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Δήμου Βελιγραδίου, σε συνεργασία με την Ακαδημία Επιστήμης και Τεχνών της Σερβίας, με το Ίδρυμα Φίλων του Αγίου Όρους Βελιγραδίου και με το Ίδρυμα της Μονής Χιλανδαρίου. Η Έκθεση θα διαρκέσει έως τις 17 Φεβρουαρίου. 

................................................................................................................

Έχουν κυλήσει 51 χρόνια από την πρώτη μου επίσκεψη στο Άγιον Όρος. Παρέα με τον κ. Παναγιώτη Mατορίκο, υπάλληλο του Yπουργείου Oικονομικών και δοκιμασμένο πεζοπόρο, που εγνώριζε το Άγιον Όρος και κατήρτισε το πρόγραμμά μας, και με τον Πέτρο Kατηφόρη, Έφορο του Tμήματος Aθηνών του  Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσμου, επισκέφθηκα τότε σε δύο εβδομάδες τα είκοσι μοναστήρια και μερικές σκήτες και ανέβηκα στην κορυφή. Στα πρόθυρα σήμερα της τετάρτης ή πέμπτης ηλικίας, απορώ με την ενεργητικότητα μου και την αντοχή που είχα στα 26 μου χρόνια. Στο Άγιον Όρος ξαναπήγα για σχετικώς μεγάλα διαστήματα  ― δώδεκα με δεκαπέντε μέρες ― το Πάσχα του 1961, 62 και 67 και το δεκαπενταύγουστο του 1975, και αργότερα για λίγες μέρες πάρα πολλές φορές. Η αλλαγή που διαπιστώνει κανείς στα πενήντα αυτά χρόνια είναι καταλυτική.  Το 1956 δεν υπήρχε κανένας αμαξιτός δρόμος, και οι μετακινήσεις γινόντουσαν πεζή ή με καΐκι. Με  εξαίρεση μερικές επεμβάσεις, π.χ. στην έδρα της Ιεράς Κοινότητος και στις Μονές Διονυσίου και Γρηγορίου, το δομημένο περιβάλλον δεν είχε αλλάξει από τις αρχές του αιώνα. Πρόλαβα στην τράπεζα του Pωσικού το ενιαίο χειρόμακτρο που απλώνεται σε όλο το μήκος του τραπεζιού, το οποίο βλέπομε στις βυζαντινές τοιχογραφίες του Μυστικού Δείπνου, και έχει τώρα αντικατασταθεί από χαρτοπετσέτες. 

Οι κοινόχρηστες εγκαταστάσεις υγιεινής ήταν αυτές που  περιγράφει και σχεδιάζει ο Ορλάνδος στην «Mοναστηριακή Aρχιτεκτονική»^. ζήτημα είναι αν σήμερα έχει μείνει μία για δείγμα. Είχες γενικά την αίσθηση ότι ο χρόνος έχει σταματήσει και ζεις σε καιρούς αλλοτινούς. Κάθε μονή είχε ένα χειροκίνητο τηλέφωνο, και στις ενδιάμεσες μονές μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει τις  συνδιαλέξεις των γειτονικών ιδρυμάτων. Οι επισκέπται λιγοστοί, δυο τρεις ολιγομελείς παρέες το πολύ σε κάθε μοναστήρι, κυρίως ξένοι. Το διαμονητήριο σου επέτρεπε να διανυκτερεύσεις δύο νύκτες σε κάθε μονή, σύνολον σαράντα μερόνυκτα. Kαμία μονή δεν ζητούσε να ειδοποιηθεί εκ των προτέρων για την άφιξη προσκυνητών, ούτε έθετε όρια στον αριθμό των ατόμων που μπορούσε να φιλοξενήσει.

Κατά την πρώτη  μου επίσκεψη έβγαζα μόνο ασπρόμαυρες φωτογραφίες με μία παλιά Rolleiflex. Από το 1961 και μετά χρησιμοποιούσα και μια μηχανή 24χ36 ― αρχικά μία Retina Reflex και αργότερα διάφορους τύπους της Minolta― για να φωτογραφίζω με Kodachrome κυρίως κτήρια και τοπία. Δέχθηκα ευχαρίστως την πρόταση της Αγιορειτικής Εστίας να εκτεθεί στις αίθουσες της ένα μέρος της συλλογής μου εγχρώμων διαφανειών του Αγίου Όρους, και κατά προτίμησιν φωτογραφίες των δεκαετιών του 1960 και 70, που αποτυπώνουν το αθωνικό τοπίο, πριν αλλοιωθεί από την αλόγιστη διάνοιξη δρόμων, και το δομημένο περιβάλλον πριν από την ανακαίνιση και μετασκευή πολλών κτηριακών συγκροτημάτων. Εθεώρησα απαραίτητο να κυκλοφορήσει και κατάλογος της Εκθέσεως, που μάλιστα περιέχει περισσότερα θέματα από αυτά που μπορούν να εκτεθούν στις όχι ιδιαίτερα μεγάλες αίθουσες της Αγιορειτικής Εστίας. Έχουν βέβαια προηγηθεί σημαντικές εκθέσεις και εξαιρετικά λευκώματα, αλλά σε άσπρο και μαύρο. Εν αντιθέσει προς άλλους φωτογράφους απετύπωσα κυρίως κτήρια, λόγω και των επαγγελματικών μου ενδιαφερόντων. Στην έκθεση και τον κατάλογο περιλαμβάνονται απόψεις και λεπτομέρειες κτηρίων που κάηκαν, όπως μεγάλο μέρος της Μονής Χελανδαρίου, το ανατολικό τμήμα της Μονής Καρακάλλου, η βόρεια κόρδα του Βατοπεδίου και η καταπληκτική  αίθουσα υποδοχής του Ρωσικού, μονές των οποίων η όψη αλλοιώθηκε με μετασκευές. 

Απέφυγα την δημοσίευση φωτογραφιών φορητών εικόνων και κειμηλίων^. έγχρωμες απεικονίσεις τους μπορεί εύκολα να βρει κανείς στην πρόσφατη βιβλιογραφία. Όσον αφορά στις τοιχογραφίες, περιορίσθηκα σε μερικές παραστάσεις των οποίων όσο ξέρω, δεν έχουν δημοσιευθεί έγχρωμες φωτογραφίες. Δεν θα είχε νόημα η δημοσίευση παραστάσεων του Πρωτάτου, του Βατοπεδίου ή του Xελανδαρίου, των οποίων υπάρχουν πολλές και καλές έγχρωμες απεικονίσεις.