Σύγχρονοι συγγραφείς της Θεσσαλονίκης (και όχι μόνο) #4

Πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 22 Μαρτίου στο βιβλιοπωλείο της Αγιορειτικής Εστίας η συνάντηση των μελών της Λέσχης Ανάγνωσης, η τέταρτη συνάντηση της φετινής περιόδου, η οποία έχει ως θεματικό κύκλο «Σύγχρονοι συγγραφείς της Θεσσαλονίκης (και όχι μόνο)».

Κατά τη διάρκεια της συνάντησης τα μέλη της Λέσχης είχαν τη δυνατότητα να συζητήσουν για το βιβλίο του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου με τίτλο «Επιστροφή» και για τις περιπέτειες του Έλληνα Μιχαήλ Θεοδόροβιτς Κυριάκοβ και της οικογένειας του, η οποία ενώ καταγόταν από τη Τραπεζούντα του Εύξεινου Πόντου αναγκάστηκε να καταφύγει μαζί με άλλους Έλληνες Χριστιανούς Ορθόδοξους της περιοχής, στην πόλη Καρς της Ανατολικής Μικράς Ασίας, να σπουδάσει, να μεγαλουργήσει –παρά τις δύσκολες συνθήκες- και να ανέλθει στο αξίωμα του υφυπουργού στη δεύτερη πλέον πατρίδα του. Ταυτόχρονα σχολιάστηκαν τα σπουδαία ιστορικά γεγονότα που περιγράφονται στο εν λόγω βιβλίο στις περιοχές του Εύξεινου Πόντου και της Ρωσίας, καθώς και οι ομοιότητες μεταξύ του προσφυγικού προβλήματος της εποχής εκείνης με την σημερινή εποχή. 

Ακολούθως επιλέχθηκε το επόμενο βιβλίο προς ανάγνωση και σχολιασμό, το οποίο είναι το έργο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη με τίτλο «Ζωή Μεθόρια».  Η επόμενη συνάντηση ορίστηκε για την Τρίτη 19 Απριλίου 2016.

Λίγα λόγια για το βιβλίο και τον συγγραφέα:

Ζωή μεθόρια, Θεόδωρος Γρηγοριάδης

Εκδόσεις Πατάκη,

2015, 267 σελ.

Η Ζωή από τη Θεσσαλονίκη ξεκινάει µια καινούρια ζωή ως καθηγήτρια στη Θράκη, αρχές της δεκαετίας του ογδόντα. Αυτό όµως που φοβάται περισσότερο επαναλαµβάνεται σαν κακή φάρσα: οι άντρες που σχετίζονται µαζί της δεν έχουν καλό τέλος. Αυτή τη φορά πρέπει να προστατεύσει τον Γιάννη, τον νεαρό καπετάνιο που ταξιδεύει στα πέλαγα και την αναζητάει µε πάθος κάθε φορά που πιάνει στεριά. Στη µεθόριο, η Ζωή αναµετριέται µε την καινούρια της ιδιότητα αλλά και συγκρούεται, ως ασυµβίβαστη φοιτήτρια της µεταπολίτευσης, µε όσους προσπαθούν να τη φέρουν στα δικά τους µέτρα. Παλεύει να αυτονοµηθεί, να επαναπροσδιοριστεί και να ξεριζώσει τη δεισιδαιµονία που φωλιάζει µέσα της, βυθίζοντάς τη σε σκοτεινά νερά.

Ένα µυθιστόρηµα δρόµου, γεµάτο µουσικές και πάρτι, τοπία, ταξίδια και προσωπικές αναζητήσεις, ένα βιβλίο διαποτισµένο από την αθωότητα και τη φρεσκάδα µιας γενιάς που ενηλικιώθηκε στα πρώτα χρόνια της µεταπολίτευσης και πορεύτηκε µέσα από τις µεταµορφώσεις που συντελέστηκαν στο κοινωνικό και πολιτικό τοπίο της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες.

Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης γεννήθηκε το 1956 στο Παλαιοχώρι Παγγαίου του νομού Καβάλας. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της επιτροπής του Athens Prize for Literature του περιοδικού (δε)κατα.

Σπούδασε αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από το 1974-1979. Δίδαξε αγγλικά σε δημόσια σχολεία της Θράκης και της Αθήνας από το 1982 ως το 2010. Άρχισε να δημοσιεύει διηγήματα τη δεκαετία του '80 στα λογοτεχνικά περιοδικά Υπόστεγο, Οδός Πανός και Εντευκτήριο. Το πρώτο του μυθιστόρημα, Οι κρυμμένοι άνθρωποι, εκδόθηκε το 1990 και αμέσως μετά, το 1991, η συλλογή διηγημάτων Ο αρχαίος φαλλός. Ευρύτερα γνωστός έγινε με το μυθιστόρημα Ο Ναύτης το 1993. Την τριετία 1999-2001 συνεργάσθηκε με την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών, διοργανώνοντας λογοτεχνικά σεμινάρια και ομάδες ανάγνωσης και παρουσιάζοντας πολιτιστικές ειδήσεις καθώς και την στήλη 1002 βιβλία στο site της βιβλιοθήκης. Το 2007-2010 λαμβάνει μέρος στον καινούργιο κύκλο λογοτεχνικών σεμιναρίων στην Βιβλιοθήκη με τον τίτλο Μυθιστόρημα: δημιουργικές αναγνώσεις. Η νουβέλα του Δεύτερη γέννα ανέβηκε στο ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας το 2010 στα πλαίσια του Φεστιβάλ Καβάλας, ως θεατρικός μονόλογος με πρωταγωνίστρια την Φιλαρέτη Κομνηνού, σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκιώνη. Επί σειρά ετών συνεργάζεται ως τακτικός κριτικός βιβλίων ξένης λογοτεχνίας στις εφημερίδες Το Βήμα, Τα Νέα καθώς και στο Βιβλιοδρόμιο. Το μυθιστόρημά του Το Παρτάλι ανέβηκε το 2011 στο Φεστιβάλ Αθηνών ως θεατρικός μονόλογος, βασισμένος στο ομώνυμο μυθιστόρημα, με πρωταγωνιστή τον Χρήστο Στέργιογλου και σε σκηνοθεσία Στέλιου Κρασανάκη. Το 2015 στο Φεστιβάλ Φιλίππων παίχθηκε ο μονόλογος "Ο ξεχασμένος άγγελος των Φιλίππων" ενταγμένος στην παράσταση 'Οι επτά άγγελοι των Φιλίππων" σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκόνη.

Φλαμένκο και οκτάηχος

Η φιλόλογος και παλαιογράφος Παρασκευή Γκατζιούφα εκδίδει 14 χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής που βρίσκονται σε ισπανικές βιβλιοθήκες και παρουσιάζει στο «Βήμα» αυτή τη συναρπαστική περιπέτεια.

Paraskevi Gatsioufa
EL LEGADO MUSICAL GRIEGO EN ESPANA - MANUSCRITOS GRIEGOS DE MUSICA BIZANTINA EN BIBLIOTECAS ESPANOLAS. VOL. I: BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPANA
(H μουσική κληρονομιά της Ελλάδας στην Ισπανία. Ελληνικά χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής σε Ισπανικές Βιβλιοθήκες. Τόμος Ι: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας)
Editorial de la Universidad de Granada y Centro de Documentacion Musical de Andalucia,
Granada 2015 (σελ. 275).
ISBN 978-84-338-5775-0.

Το βιβλίο αυτό προέκυψε από τη συνεργασία μου με το Τμήμα Μουσικής Τεκμηρίωσης της Ανδαλουσίας. Αφορμή για τη συγγραφή του στάθηκε το επιστημονικό πρόγραμμα της Consejeria de Cultura de la Junta de Andalucia με τίτλο «Musica bizantina: Repertorio e investigacion paleografica de manuscritos griegos musicales conservados en Espana» (Βυζαντινή μουσική: Ρεπερτόριο και παλαιογραφική έρευνα των ελληνικών μουσικών χειρογράφων της Ισπανίας). Ηγήθηκα του προγράμματος, το οποίο ενέκριναν μετά από δική μου εισήγηση και κατόπιν παρότρυνσης του διευθυντή του Κέντρου Μουσικής Τεκμηρίωσης. Στο εν λόγω Κέντρο αρχικά με προέτρεψαν να συστήσω έναν κατάλογο με βιβλιογραφία βυζαντινής μουσικής. Οι μουσικολόγοι και ιστορικοί της μουσικής, ανάμεσά τους ο διευθυντής του Ιδρύματος, θεωρούν ότι υπάρχει ή διαφαίνεται να υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στο φλαμένκο και στη βυζαντινή μουσική. Ως φιλόλογος με εξειδίκευση στην κλασική φιλολογία, παλαιογραφία και χειρόγραφη παράδοση του κειμένου, με κέντρισε η ιδέα να συσταθεί και ο κατάλογος με ελληνικούς κώδικες της Ισπανίας που θα παρουσίαζαν ενδιαφέρον για τη μελέτη της βυζαντινής μουσικής. Οι μουσικολόγοι χρήζουν της αρωγής φιλολόγων παλαιογράφων για την εξέταση των χειρογράφων. Γι' αυτό αποφάσισα να εκπονήσω μια εργασία ακραιφνώς φιλολογική που θα άνοιγε νέους ορίζοντες στους ερευνητές της θεολογίας και βυζαντινής μουσικής που ασχολούνται με τέτοιου είδους κείμενα (Λειτουργίες, Οκταήχους ή Παρακλητικές, Πεντηκοστάρια, Ευχολόγια, Ωρολόγια κ.τ.λ.), στους ερευνητές της ιστορίας της μουσικής και εν τέλει σε ένα ευρύτερο κοινό που δεν απαρτίζεται μόνο από ειδήμονες φιλολόγους.

Το Εσκοριάλ και ένα από τα χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής που βρίσκονταν στη φημισμένη βιβλιοθήκη του

Το ταξίδι

Το ταξίδι της συγγραφής ξεκίνησε από τη σκέψη ότι, ενώ έχει γίνει καταλογογράφηση των κωδίκων αρχαίας και μεσαιωνικής μουσικής της Ισπανίας, εκλείπουν indices, ευρετήρια και κατάλογοι με τα ελληνικά χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής που φυλάσσονται σε βιβλιοθήκες της Ισπανίας. Θεώρησα απαραίτητο να ξεκινήσω την εξονυχιστική έρευνα από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης και να συνεχίσω με τη μοναστηριακή Βιβλιοθήκη του Εσκοριάλ, γιατί και στις δύο διασώζονται πολυάριθμα και πολύτιμα ελληνικά χειρόγραφα. Μολονότι η ευριστική ολοκληρώθηκε ταυτόχρονα και για τις δύο βιβλιοθήκες, επεξεργάστηκα αρχικά το υλικό της Εθνικής Βιβλιοθήκης και από τη διεξοδική μελέτη και αυτοψία προέκυψε το πόνημα με τα 14 χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής.  

Πρόκειται ουσιαστικά για έναν κατάλογο που πραγματεύεται τα ελληνικά χειρόγραφα τα οποία επιδεικνύουν ενδιαφέρον για τη βυζαντινή μουσική είτε στην ολότητά τους είτε σε ορισμένα μόνο folia. Αναδιφώντας στους καταλόγους και εξετάζοντας ένα-ένα τα χειρόγραφα που δυνητικά θα αποτελούσαν αντικείμενο της αναζήτησης, απέκλεισα εκατοντάδες κώδικες για να καταλήξω στους 14 επειδή μόνο αυτοί εμφανίζουν είτε τη βυζαντινή σημειογραφία είτε τους ήχους στα κείμενα που επιδέχονται μουσικής ανάλυσης.

Αρχαία ελληνικά

Το βιβλίο είναι γραμμένο στα ισπανικά αλλά ένα μεγάλο μέρος παραμένει αυτούσιο στα αρχαία ελληνικά. Στα ισπανικά έχουν συνταχθεί ο σύντομος πρόλογος, η εισαγωγή, οι περιγραφές των χειρογράφων και το γλωσσάρι στο τέλος.

Οι κώδικες χρονολογούνται από τον 12ο ως και τον 18ο αιώνα. Ως προς το περιεχόμενό τους αποτελούνται από μία οκτάηχο, δύο μηνολόγια, δύο ευχολόγια, ένα Λειτουργικό, ένα Ψαλτήριο και Ωρολόγιο μαζί, ένα απόσπασμα από Ευαγγελιάριο, miscellanea και ορισμένοι που δεν κατατάσσονται σε καμία από τις γνωστές κατηγορίες. Πρόκειται για μεταγενέστερα ποιήματα-κανόνες που εμπεριέχουν ήχους.

Δεν προσφέρουν σύμβολα μουσικής βυζαντινής σημειογραφίας όλα τα χειρόγραφα, απεναντίας τα περισσότερα μόνον αναγράφουν τους ήχους, ενώ ορισμένα συνδυάζοντας τα δύο αναδεικνύουν τη σημειογραφία σε ορισμένα folia και σε άλλα προβάλλουν ήχους. Ορισμένα από τα χειρόγραφα παρουσιάζουν μουσικό ενδιαφέρον στην ολότητά τους. Τις περισσότερες φορές τα κείμενα που καταγράφουν ήχους ή απεικονίζουν μουσική σημειογραφία εκτείνονται από ένα folio ως δεκάδες, λιγότερα ή περισσότερα folia. Αυτό συμβαίνει διότι τα τεστιμόνια της χειρόγραφης παράδοσης παραδίδουν ταυτόχρονα και άλλου είδους έργα που δεν σχετίζονται με τη θεματολογία μας.

Ο κατάλογος του Gregorio de Andrés αποτελεί τη βιβλιογραφική αναφορά για το σύνολο των ελληνικών χειρογράφων που διασώζονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης. Η καινοτομία συνίσταται στο γεγονός ότι στο παρόν βιβλίο διορθώνονται, διανθίζονται και εμπλουτίζονται οι περιγραφές των χειρογράφων και ολοκληρώνονται με την πρόσφατη βιβλιογραφία, μεταγενέστερη του καταλόγου του G. de Andrés. Ασφαλώς ο τελευταίος δεν προέβη σε κατηγοριοποίηση των χειρογράφων ανάλογα με το περιεχόμενό τους.      

Αγνωστα κείμενα

Αξιοσημείωτη είναι επίσης η διερεύνηση και αναλυτική έκθεση του περιεχομένου κάθε χειρογράφου με την επακριβή μεταγραφή της αρχής και του τέλους κάθε νοηματικής ενότητας, π.χ. όταν πρόκειται για ωρολόγιο, μεταγραφή της κάθε ώρας. Η πιο σημαντική «ανακάλυψη» είναι ότι από τη μεταγραφή αναδεικνύονται κείμενα (ύμνοι, τροπάρια) άγνωστα ή λιγότερο γνωστά στη σημερινή καθημερινή πρακτική. Στην ορθόδοξη Θεία Λειτουργία αρχίζει με διαφορετικό τρόπο ένα τροπάριο απ' ό,τι στο συγκεκριμένο χειρόγραφο ή με παραλλαγές, τις λεγόμενες lectiones variae. Με αυτόν τον τρόπο έχει ήδη συνταχθεί ένας index με τα χειρόγραφα που χρήζουν εξ ολοκλήρου μεταγραφής. Ορισμένα αποτελούνται από εκατοντάδες folia, που ήταν αδύνατον στο πλαίσιο αυτής της εργασίας να προσφέρουν τη λεπτομερή μεταγραφή. Από τη δική μου μερική μεταγραφή (αρχή και τέλος κάθε νοηματικής ενότητας) προκύπτει η λίστα των κωδίκων που πρέπει στο μέλλον να μεταγραφούν εξ ολοκλήρου. Τέλος, οι ήχοι και η βυζαντινή σημειογραφία εμφανίζονται σε ορισμένα μόνο ή στα περισσότερα folia ανάλογα με το χειρόγραφο, ποτέ σε όλη την έκταση του χειρογράφου. Οσο αρχαιότερος είναι ο κώδικας τόσο περισσότερα folia εμπεριέχουν σημειογραφία ή ήχους.

Το γλωσσάρι συμπεριλαμβάνει ορολογία μεταφρασμένη στην ισπανική γλώσσα. Εχω επιλέξει όρους που επαναλαμβάνονται στα χειρόγραφα και ορισμένους που, αν και εκλείπουν, είναι απαραίτητοι για την κατανόηση αυτών των κειμένων.

Εν ολίγοις, το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον για τους μουσικολόγους, θεολόγους και φιλολόγους. Έχω εκπονήσει μια αμιγώς φιλολογική εργασία που αποτελεί την προεργασία προκειμένου να μελετήσουν μετέπειτα οι βυζαντινολόγοι, θεολόγοι, μουσικολόγοι και επαΐοντες της βυζαντινής μουσικής εν γένει τα χειρόγραφα από μουσικής πλευράς.

Θα ακολουθήσει ο τόμος του Εσκοριάλ με περισσότερα και αρχαιότερα χειρόγραφα, ο οποίος θα εμπλουτιστεί με την ανάλυση της βυζαντινής σημειογραφίας και με ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στην ιστορία της διάδοσης των χειρογράφων τόσο του Εσκοριάλ όσο και της Εθνικής Βιβλιοθήκης που απαρτίζουν τον πρώτο τόμο.

Πηγή: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=785539